Ütopya ve İdeoloji: Bir Karl Mannheım Okuması
30 Mart 2020

Ütopya ve İdeoloji: Bir Karl Mannheım Okuması

"Ütopyalar çoğu zaman erken gelmiş hakikatlerden başka bir şey değildir"

 

 Lamartine

Karantina günlerine olumlu bir tarafını bulmaya çalışırsak, uzun zamandır beklettiğiniz kitapları okuyabilme fırsatını yakalamak onlardan bir tanesi olabilir sanki, ne dersiniz? Hem kendimize, hem de topluma karşı bir sorumluluk duygusuyla evlerimizde kalmamız gereken bugünlerde, yaşanan üzücü gelişmeleri bir an için unutup, zihnimizi rahatlatacak, odağı değiştirecek şeyler yapmak faydalı olacaktır. Bu nedenle biraz ağır okumalara yöneldim. Yine okurken, düşünelim, düşünürken sorgulayalım istedim. Amaç cevaplar bulmaktan ziyade, yine doğru ve makul soruları bulmak olsun.

 

Bu haftanın okuması olarak bilgi sosyolojisi kuramcısı Karl Mannheim'ın en önemli eserlerinden biri olan İdeoloji ve Ütopya'sını seçtim. Buradan küçük kesitlerle bazı konuları merceğe almak isterim.

 

Karl Mannheim

Ütopya, İdeoloji ve Gerçeklik Problemi başlığıyla kaleme aldığı bölümde Mannheim ütopik olanı "meydana geldiği gerçeklik ile uygunluk içinde olmayan bilinç durumu" olarak tanımlıyor. Genel olarak ideoloji ve ütopya arasında bir turnusol betimlemeye çalıştığı bu bölümde, ütopya'nın kurulu düzeni parçalayan, devrimsel bir niteliği de içinde barındırıyor olmasıyla ideoloji'den ayrıldığını söylüyor. Kurulu düzeni aşkınlaştırıcı bir düzlem yaratıp var olan düzeni parçalayan yönelimler olarak ütopyayı sınırlandırırsak, ideolojiden bir ayrım elde edebiliriz. Kurulu düzeni aşkınlaştırma çabası, var olan düzeni yeniden inşa etmek ya da var olan düzenin gerçekleşmesini perçinlemek gibi bir amaca da hizmet edebilir, diyor Mannheim. Bu tip bir aşkınlaştırma çabası ille de parçalayıcı bir vazife göğüslemez. Landauer'in sözüyle, "bir müddet için de olsa, geçerli olarak etkin olabilen her düzeni 'topya' olarak adlandırırsak, idealler devrimci bir işleve sahip oldukları her yerde ütopyaya dönüşür.

Mannheim'ın 'gerçek'i ele alış biçiminin de altını çizmek gerekir. Bu irdelemede Mannheim, felsefî bir problemden ziyade tarihsel ve sosyolojik bir açıdan ele alır. Varoluş ve gerçeklik için bu perspektiften bir tanım çerçevesi oluşturarak, bu çerçeveden ideol ve ütopya meselesine yaklaşır.

Ütopya ve ideoloji arasında kendi deyimiyle "bu ilk bakışta biçimsel olan ayrım", kolay görünse de, teke tek, somut olarak bu ayrımı yapmak zorludur. Biraz derine indiğimizde toplumsal tabakalar anlamında, kimin ütopyası, kimin ideolojisi sorgulamalarına girmek konuyu detaylandıracaktır. Mannheim'a göre toplumsal düzende, var olan yapıyı temsil eden tabakaların yaptığı "gerçek" tanımlaması, muhalif tabakaların tanımladığı "gerçek" tanımlamasıyla uymayacaktır. "Belli bir varoluşsal gerçekliğin temsilcileri, kendi bakış açılarından hareketle prensip olarak hiçbir zaman gerçekleştirilemeyecek tasarımları ütopya olarak adlandırırlar." İşte bu adlandırma, kavramı 'gerçekleşemez bir tasarım'a indirgediğinden ütopya'yı günümüzde baskın olarak kullanıldığı anlamına büründürür.

 

Buradan hareketle mutlak ve yalnızca göreli olarak gerçekleştirilemez diye bir ayrıma gidilir. Bu ikisi arasındaki ayrımın iktidardaki tabaka tarafından görmezden gelindiğini öne sürer. Bu reddedişin altında ise, mevcut düzen sürmekteyken gerçekleştirilemez olan'ı, mutlak gerçekleştirilmez (hiçbir koşulda gerçekleştirilmez) olan gibi gösterme çabası, bu ikisini birbirine yaklaştırma çabası söz konusudur. Böylece "göreli ütopik olan"dan kaynaklanabilecek bir tehlikenin önüne geçilir. Bu yüzden, "doğru" ütopya kavramını ortaya çıkarabilmek için, tekil ve taraflı yaklaşımları bilgi sosyolojisine katıştırmak gerekir.

 

"Varoluşun ta kendisinden değil, tarihsel-toplumsal açıdan somut olarak belirlenmiş olarak sürekli değişen bir varoluştan hareket ederek, başta gerçekliğin dinamik niteliğini hesaba katmayı hedeflemektedir. Ayrıca, tarihsel-toplumsal açıdan niteliksel olarak derecelendirilmiş bir ütopta kavramını ortaya koymayı ve nihayet 'göreli olarak ütopik olan'la 'mutlak' olanı birbirinden ayırmayı hedeflemektir." (Mannheim, 2016, s.222)

Ütopyaların bir vazifesi olarak da toplumun tarihsel dizgide ileri taşımaktır. Varoluş, ütopyaları doğurur, ütopyalar ise varoluşu bundan sonraki varoluş yönünde harekete geçirir; der Mannheim. "İnsanların yapması gereken şey, durumları yeni düşüncelere, düşünceleri ise yeni durumlara dönüştürmektir" (Droysen, 1925, s.79). Ütopik olanı somut bir düzlemde ele alabilmenin her zaman bir varoluşsal aşamadan geçmesi nedeniyle, bugünün ütopyalarının yarının gerçeklerine dönüşebilme ihtimaline prim vermek durumundayız. Buradan, az önce bahsettiğim tabakasal yaklaşım farklarına tekrar bir işaret etmek gerekirse, Mannheim'a göre, "belli içeriksel değerlere ütopyacılık damgasının vurulması, çoğu zaman bir önceki varoluşsal aşamanın temsilcileri tarafından yapılmaktadır".

Neyin yükselen sınıfların (var olana belki de meydan okuyan) ütopyası, neyin mevcut güç sahibi sınıfların ideolojisi olduğu ayrımını yapmak bilhassa birbiriyle çatışmakta olan tasarımlar için zorlaşır. İdeolojinin de, ütopyanın da kıstasının hayata geçirmek olduğunu düşünürsek, "olmuş ya da yükselmekte olan bir yaşamsal düzenin üstünde maskeleyici tasarımlar olarak süzüldüğünün daha sonra ortaya çıktığı fikirler"e ideoloji diyor Mannheim. Tarihsel-toplumsal varoluş üzerinde herhangi bir zamanda dönüştürücü etki yapmış olan, tüm varoluşu aşkınlaştırıcı tasarımlara ise, ütopya.

 

Bugünkü mevcut düzen geçmişgünün mevcut düzenlerini aşkınlaştıran hangi mevhumlarını doğurdu? Hangi ideolojinin iktidarı, mevcut "göreli gerçekleştirilebilir" olanları "gerçekleştirilemez" olarak boyuyor? Post-modern dünyada Mannheim, ütopya ve ideolojiyi tekrar tanımlamak istese, nasıl tanımlardı? Bilgi teknolojileri, iletişim ağları, yeni iş tanımları, yapay zekâ, markaların hegemonyası, kimlik-beden-kent ve benzeri bağlamlar yaratsak, ütopya-ideoloji-distopya nerelere düşer.... Sorularıyla yazımı sonlandırırken, herkese bol düşünmeli, tüm beyin sinirlerini aktive edici, bugünün varoluşsal düzenine farklı açılardan yaklaşıp kendi "mutlak gerçekleştirilir" gerçeklerini keşfetmeye davet ediyorum.

 

Sevgiyle ve umutla kalın!


Benzer İçerikleri Okumaya Devam Et

Kültür&Sanat

Girişimcilerin Okuması Gereken 9 Kitap

“Başlamanın yolu konuşmayı bırakıp yapmaya başlamaktır.” Bu söz, Disney’in kurucusu, dünyaca ünlü yapımcı, yönetmen, senarist ve girişimci Walt Disney’e ait. Yani aslında herkesin haya...

26 Eylül 2023
Keşfet
Kültür&Sanat

Finans Dünyasındakilerin İzlemesi Gereken 10 Film

Sinema büyülü dünyasıyla hayatın farklı yönlerine ışık tutar ve bazen en karmaşık konuları bile anlamamızı sağlar. Finans dünyası da bu karmaşanın içinde özel bir yere sahiptir. Çünkü...

25 Eylül 2023
Keşfet
Tümünü Gör
Tümünü Gör
Kültür&Sanat

Girişimcilerin Okuması Gereken 9 Kitap

“Başlamanın yolu konuşmayı bırakıp yapmaya başlamaktır.” Bu söz, Disney’in kurucusu, dünyaca ünlü yapımcı, yönetmen, senarist ve girişimci Walt Disney’e ait. Yani aslında herkesin haya...

26 Eylül 2023
Keşfet
Kültür&Sanat

Finans Dünyasındakilerin İzlemesi Gereken 10 Film

Sinema büyülü dünyasıyla hayatın farklı yönlerine ışık tutar ve bazen en karmaşık konuları bile anlamamızı sağlar. Finans dünyası da bu karmaşanın içinde özel bir yere sahiptir. Çünkü...

25 Eylül 2023
Keşfet
Kültür&Sanat

İngilizce E-Posta Nasıl Yazılır? En Çok Kullanılan İngilizce Mail Kalıpları

Global iş dünyasında, resmi yazışmalarda ve diğer pek çok alanda iletişimler mail üzerinden yürür. E-postalar elektronik ortamda iletişimin hızlı ve etkin sürdürülmesi için önemli araçlarda...

21 Eylül 2023
Keşfet
Kültür&Sanat

İş Çıkışı Moda'da Yapılabilecek Aktiviteler / Hafta İçi Moda'da Yapılacak Aktiviteler

İstanbul’un Anadolu yakasında konumlanan Moda semti, denize yakın konumu, tarihi köşkleri, nezih sokakları, meşhur Moda sahil parkı ve yürüyüş yolu ile öne çıkar. Günümüzde hem İstanbul ha...

11 Eylül 2023
Keşfet
Kültür&Sanat

Ankara'nın En Gözde ve Yükselen 10 Semtinin Listesi!

Türkiye’nin başkenti Ankara’da refah seviyesi yüksek ve nezih pek çok semt bulunur. Özellikle Ankara’ya yeni taşınacak kişiler, bu şehrin en gözde semtlerini merak eder. İşte son dönemde yü...

14 Ağustos 2023
Keşfet
Kültür&Sanat

İş Dünyasında Olanların Mutlaka Okuması Gereken Kişisel Gelişim Kitapları

İş hayatı rekabetin oldukça yüksek seviyede yaşandığı bir alandır. Taşıdığınız unvan ne olursa olsun kendi gelişiminize yatırım yaparak asıl varmak istediğiniz noktaya ulaşabilirsiniz. B...

23 Nisan 2023
Keşfet
Kültür&Sanat

Başarılı İnsanların Sahip Olduğu 10 Özellik

“Nasıl başarılı bir insan olunur?” merak ediyorsanız rehber niteliğindeki bu yazı sizin için.

23 Nisan 2023
Keşfet
Kültür&Sanat

Zaman Yönetimi Nedir? Nasıl Yapılır?

Tarih boyunca adından en çok söz edilen bilim insanları arasında yer alan Newton’un dediği gibi; zaman, tek yönde durmaksızın akan bir kavramdır. Dünya üzerinde var olan her insanın eşit düzey...

23 Nisan 2023
Keşfet
Kültür&Sanat

Know-How Nedir? Know How Örnekleri Nelerdir?

Son yıllarda en sık kullanılan kelimelerden biri olan know-how, kişilerin bir işi başarılı bir biçimde yerine getirme becerisi olarak açıklanabilir. Peki dünyanın pek çok ülkesinde dillendirilen...

23 Nisan 2023
Keşfet
Kültür&Sanat

Pazartesi Sendromu Nedir? Pazartesi Sendromunu Atlatma

Pazar günleri stres ve gerilim dolu bir hafta daha sizi bekliyor gibi hissediyor olabilirsiniz. İşe gitmek istemiyor ve sebepsiz bir gerilim, isteksizlik gibi olumsuz duygular yaşıyor da olabilirsiniz. Bu...

23 Nisan 2023
Keşfet
Kültür&Sanat

İstanbul’un En Gözde Semtleri Neler?

Türkiye’nin Dünya çapında tanınan incisi İstanbul sahip olduğu tarihi ve kültürel güzellikler yanında birbirinden şirin semtleriyle de görülmeye değer bir şehirdir.

23 Nisan 2023
Keşfet
Kültür&Sanat

Happy Hour Nedir? İş Yerinde Happy Hour Fikirleri

İşyerinde happy hour partileri düzenlemek, ekibi bir araya getirmenin, güçlü bağlar oluşturmanın ve iş ilişkilerini geliştirmenin harika bir yoludur.

23 Nisan 2023
Keşfet
Çözümlerimiz hakkında bilgi almak için bize ulaş!

Çözümlerimiz hakkında bilgi almak için bize ulaş!

Çözümlerimiz hakkında bilgi almak için bize ulaş!